COVID-19 pandemic

+ + +

Vakcinacija protiv Covid-19

29.01.2021

Pandemija bolesti COVID-19 gotovo godinu dana hara planetom. Često me pacijenti pitaju: kad će sve ovo prestati, kad će se stvari vratiti u normalu? Da bismo odgovorili na to pitanje, treba da odgovorimo na pitanje kako pandemije uopšte prestaju? Prije svega, da bi se neka infekcija pandemijski proširila, potrebno je da su zadovoljena dva osnovna uslova: 1. Uzročnik mora biti visoko infektivan za ljude 2. Čovječanstvo ne smije imati prethodni imunitet na tu infekciju.

Istorija ljudskog roda bilježi mnogo pandemija, a sve do dvadesetog vijeka i pojave rasprostranjene vakcinacije, one su se nekontrolisano širile i sijale smrt. Najstrašniji primjer je Crna kuga, epidemija koja je sredinom 14. vijeka pokosila gotovo polovinu evroazijske populacije, a u moderno vrijeme svijet je zapamtio pandemiju španskog gripa koja je prije tačno sto godina inficirala oko 500 miliona ljudi, što je oko trećina tadašnje populacije Planete, i izazvala, zavisno od procjena od 20 do 50 miliona smrtnih ishoda, više nego Prvi svjetski rat. Ove pandemije pokazuju da, kad je uzročnik jako infektivan, a čovječanstvo nema imunitet, zaraznoj bolesti je čitav svijet na dlanu. Protivepidemijske mjere mogu usporiti širenje bolesti, ali izuzev totalnog karantina (koji je na duže staze neizvodljiv iz ekonomskih razloga) ne mogu je zaustaviti.

Epidemije infektivnih bolesti prestaju tek onda kada se dostigne prag kolektivnog imuniteta. Svaki put kad preležimo neku infektivnu bolest, mi razvijemo specifični imunitet na nju, a to znači da naš organizam proizvodi specifične B limfocite (koji stvaraju antitijela) i specifične T limfocite (tzv. ćelijski imunitet koji uništava ćelije inficirane virusom) koji sprečavaju ponovnu infekciju istim uzročnikom. Koliko će taj imunitet trajati, zavisi najviše od toga kakvu imunološku reakciju uzročnik bolesti stimuliše. Nakon nekih infekcija (varicela, morbili, rubeola, infektivna mononukleoza, dječja paraliza itd.) imunitet traje više decenija, a često i doživotno, ali drugi uzročnici (rinovirusi, koronavirusi, respiratorni sincicijalni virus, uzročnik velikog kašlja) izazivaju slabiji odgovor imunog sistema i imunitet nakon tih infekcija traje samo nekoliko mjeseci do nekoliko godina.

U svakom slučaju, u toku pandemije infektivne bolesti, procenat otpornih osoba u populaciji postepeno raste (neki oboljeli umiru, a kod preživjelih se razvija imunološki odgovor) i kad pređe određeni prag, koji zavisi od zaraznosti same bolesti, broj novooboljelih počinje da opada i na kraju se epidemija sasvim zaustavlja. Za neke jako zarazne bolesti, kao što su male boginje, ovaj prag je vrlo visok, čak 90 do 95 odsto populacije. Neke bolesti imaju znatno niži prag kolektivnog imuniteta, za grip je npr. 33 do 40 odsto. COVID-19 se nalazi negdje u sredini između ovih vrijednosti, sa pragom kolektivnog imuniteta oko 60 do 70 odsto. To znači da će se pandemija sama od sebe zaustaviti tek onda kad bolest širom svijeta preleži najmanje 5 milijardi ljudi.

Definitivnu vrijednost letaliteta (procenat umrlih od ukupnog broja oboljelih) znaćemo tek kad se pandemija završi. Sa letalitetom od 1 odsto, (1) definitivni broj umrlih bi mogao da bude oko 50 miliona, što nikako nije zanemarljivo, jer u prosjeku svake godine na svijetu od svih uzroka, umre oko 55 miliona ljudi (2). Čak i sa dvostruko manjim letalitetom, broj umrlih bi prešao 20 miliona.

Srećom, medicina je izumjela mnogo bolji i sigurniji način da se postigne kolektivni imunitet, a to je vakcinacija. Vakcinacija, odnosno aktivna imunizacija, predstavlja način da se naš organizam unapred i na bezbjedan način upozna sa antigenima uzročnika zarazne bolesti, tako da ima već spreman odgovor kad se sa tim uzročnikom sretne u prirodi. Vakcinacija nije samo postupak lične zaštite osobe koja se imunizuje, ona je prije svega postupak od javno zdravstvenog značaja jer omogućava da se prag kolektivnog imuniteta postigne na siguran način. Vakcinacija stoga ne predstavlja samo čin odgovornosti prema svom zdravlju, već prije svega čin društvene odgovornosti, jer time što postajemo otporni na bolest, mi štitimo osjetljive osobe u svojoj blizini, a prije svega one koji zbog određenih oboljenja ili stanja ne smiju da se vakcinišu.

Aktivna imunizacija ima još jedan važan efekat, ona sprečava stvaranje novih sojeva virusa. U svakoj zaraženoj osobi, tokom prvih dana infekcije, dok je replikacija virusa intenzivna, stvaraju se milioni pa i milijarde novih virusnih čestica. Pritom, prilikom replikacije uvijek postoji mogućnost da dođe do greške u prepisivanju genetičke informacije, odnosno, da se pojavi mutacija. Neke od ovih mutacija su štetne po virus zato se neće prenijeti na nove generacije virusa, neke su neutralne jer nemaju veći efekat na njegove biološke osobine, dok će neke imati po virus korisne efekte (npr. povećan afinitet za receptore na ćelijama domaćina, ili bolje izbjegavanje antitijela ili drugih mehanizama dejstva imunog sistema).

Tu na scenu stupa drugi mehanizam evolucije (prvi je ranije spomenuta mutacija) a to je prirodna selekcija. Potpuno je prirodan proces da soj virusa koji ima neku prednost nad ostalim sojevima uspješnije preživljava i tako se širi na sve veću populaciju, dok ne postane dominantan. Što duže vremena pustimo da se neka infekcija nekontrolisano širi, evolucija će stvoriti veći broj sojeva. Što prije vakcinacijom suzbijemo COVID-19 rizik za pojavu novih sojeva će biti manji.

Ja se u ovom tekstu neću lično baviti pojedinačnim tipovima vakcina protiv COVID-19 koje su već licencirane ili su u završnoj fazi ispitivanja, već ću vam ponuditi tekstove koje su pisali ljudi koji o tome znaju više od mene. Sajtovi sa kojih su tekstovi preuzeti su apsolutno pouzdani, autori su savjesni i stručni, a izvori za sve tekstove su vjerodostojni (u tekstovima ćete naći reference za sve navode). Linkove na tekstove ću grupisati prema temama pa svako može da nađe ono što ga najviše zanima.

Za početak, ako neko želi da se upozna sa osnovama aktivne imunizacije, može da pročita moju Malu školu vakcinacije koju sam pisao još 2016. Možete je naći na mom profilu klikom na naslovnu fotografiju (otvoriće vam se linkovi ka Facebook postovima) ali možda je jednostavnije da samo odete na ovaj link ka sajtu Examinus koji je prenio moje tekstove: http://www.examinus.org/vakcine-i-vakcinacija/mala-skola-vakcinacije/mala-skola-vakcinacije/

Česta zabluda koja posljednjih mjeseci kruži internetom je da su vakcine protiv kovida napravljene suviše brzo i da nisu dovoljno ispitane (pritom se niko ne pita kako je svake godine vakcina protiv sezonskog gripa spremna za 6 mjeseci). Ukratko, ubrzani tehnološki razvoj i ogromni ljudski i finansijski napori su omogućili da vakcine budu proizvedene u rekordno kratkom roku, i ne, nije tačno da nisu dovoljno testirane, dovoljno je da prođu (a prošle su) kroz tri standardne faze kliničkih studija da bi se utvrdila njihova efikasnost i bezbjednost. Opširnije u sledećem tekstu: https://vakcine.ba/covid-19-i-vakcinacija/kako-su-vakcine-protiv-covid-19-razvijene-ovako-brzo/

Ko hoće još detaljnije objašnjenje, neka pročita ovaj tekst: https://quantumofjk.blogspot.com/2021/01/kako-su-se-vakcine-protiv-covid-19.html

Koji tipovi vakcina protiv SARS-CoV-2 su napravljeni pogledajte u ovim tekstovima: https://vakcine.ba/covid-19-i-vakcinacija/vakcine-protiv-covid-19-tipovi-ovih-vakcina-koji-su-trenutno-dostupni/ i https://vakcine.ba/covid-19-i-vakcinacija/poredjenje-vakcina-protiv-covid-19/

Prva od vakcina protiv COVID-19 koja je odobrena je vakcina koju su razvile firme Pfizer i BioNTech. Ova vakcina, kao i ona koju razvija kompanija Moderna, bazirane su na genijalnoj novoj tehnologiji informacione RNK (iRNK/mRNA). Slijede linkovi sa tekstovima u kojima možete saznati više o ovim tipovima vakcina. U prvom tekstu možete vidjeti sličnosti i razlike između Modernine i Pfizerove vakcine: https://vakcine.ba/covid-19-i-vakcinacija/mrna-vakcine-protiv-covid-19-kako-se-razlikuju-modernina-i-pfizerova-vakcina/

Sledeća tri teksta čine serijal o RNK vakcinama koji je napisao magistar (ja bih rekao maestro) farmacije, dr sci. Stribor Marković. Prvi tekst je posvećen istorijatu otkrića RNK: https://imunizacija.hr/mrna-cjepiva-dio-i-iii-otkrice-rna/

U drugom možete saznati nešto više o istorijatu istraživanja funkcije RNK u ćeliji: https://imunizacija.hr/m-funkcija-rna/

Ko nije zainteresovan za istoriju otkrića i istraživanja RNK može direktno da pređe na treći tekst ovog serijala koji se bavi konkretno mRNA (iRNK) vakcinama i odgovara na mnoga pitanja i dileme, tipa, da li je vakcina prebrzo napravljena i da li može mijenjati naš genetički materijal. Ukratko, odgovor na oba ova pitanja je NE, ali detaljnije pogledajte u tekstu: https://imunizacija.hr/mrna-cjepiva-dio-iii-iii-rna-cjepiva-u-pitanjima-i-odgovorima/

Ko želi da sazna više o tome kako su naučnici stabilizovali RNK molekulu da bi napravili vakcinu, neka pročita i ovaj tekst Stribora Markovića: https://quantumofjk.blogspot.com/2021/01/analiza-strukture-sekvence-u-irnkmrna.html

Stribor Marković je pisao i o sastavu Pfizer vakcine. Sasvim suprotno od toga što antivakcinaši propagiraju po internetu (npr. sastav vakcine je tajna, ili u vakcini su teški metali, otrovi i ćelije abortiranih beba, u vakcini je čip) sastav vakcine je potpuno transparentan i dobro poznat. Ova vakcina ima jako malo sastojaka jer nema potrebe za adjuvansima, u njoj su samo supstance koje pomažu da se stabilizuju lipidne nanočestice sa iRNK. Evo link za tekst: https://imunizacija.hr/koji-je-sastav-pfizerovog-mrna-cjepiva/

Jedna od dezinformacija koje su počele da se šire internetom čim je objavljeno da se Pfizer-ova i Modernina vakcina baziraju na tehnologiji mRNA (iRNK) jeste da te vakcine mogu mijenjati naš genetički materijal. Ukratko, apsolutno ne mogu da ga mijenjaju jer ne postoji biološki mehanizam kojim se RNK iz vakcine može ugraditi u naš DNK. Opširnije u tekstu koji slijedi: https://vakcine.ba/covid-19-i-vakcinacija/rnk-vakcine-od-pfizer-i-moderna-ne-mogu-mijenjati-nasu-dnk-i-geneticki-nas-modificirati/

Za izbirljive rusofile i anglofile tu su vakcine Oxford/Astra-Zeneca i Sputnik V. U pitanju su vakcine bazirane na tehnologiji nereplicirajućeg adenovirusnog vektora (sastav i mehanizam dejstva objašnjen u tekstu) i slično vakcinama baziranim na iRNK, i one organizmu pružaju genetičku informaciju za proizvodnju S proteina virusa SARS-CoV-2 da bi se stvorila antitijela protiv njega. Evo link za tekst: https://imunizacija.hr/sastav-astrazeneca-oxford-i-gam-kovid-vak-sputnik-v-cjepiva/

Da ne bismo zapostavili našu azijsku braću, evo i jedan lijep tekst magistre farmacije Sanje Vujčić, koji se bavi kineskom vakcinom proizvođača Sinopharm i koja će kod nas biti značajno zastupljena (vjerovatno i najzastupljenija). Vakcina je proizvedena klasičnom tehnologijom inaktiviranog (mrtvog) virusa i pokazala je zadovoljavajuću efikasnost. Najčešća dilema je, da li primiti kinesku vakcinu? Moj odgovor je DA, kad vakcine stignu u Crnu Goru i dođe na mene red da se vakcinišem, neću biti izbirljiv. Evo link za tekst: https://biohemijskikutak.blogspot.com/2021/01/kineska-vakcina-niska-efikasnost-i.html

Ono čega se svi plaše su neželjena dejstva vakcina pa kalkulišu da li da se vakcinišu ili ne. Ovdje bih naglasio dvije stvari, prvo, zabluda je da vakcine mogu imati neželjene reakcije koje se ispoljavaju nakon više godina i da se bezbjednost vakcina ne može znati prije nego što prođe mnogo godina praćenja. Neželjena dejstva se ispoljavaju u roku od dva mjeseca nakon imunizacije, tako da je praćenje ispitanika tokom pola godine u trećoj fazi testiranja sasvim dovoljno da se utvrdi bezbjednosni profil vakcine. Drugo, rizik da umrete od kovida je nekoliko hiljada puta veći nego da dobijete ozbiljnu reakciju na vakcinu (ne da umrete od vakcine, samo da dobijete izliječivu tešku neželjenu reakciju). Jedina ozbiljna neželjena reakcija koja je do sada registrovana na Pfizerovu vakcinu jeste anafilaktička alergijska reakcija i nakon više miliona datih doza, utvrđeno je da je njena učestalost 11,1 slučaj na milion datih doza vakcine. Detaljnije o neželjenim efektima vakcina pročitajte u sledećem tekstu: https://vakcine.ba/covid-19-i-vakcinacija/nuspojave-vakcina-protiv-covid-19/

Ako imate probleme sa alergijama na lijekove , ubod insekta ili hranu, sigurno će vam biti od koristi ovaj tekst: https://vakcine.ba/covid-19-i-vakcinacija/alergijske-reakcije-nakon-vakcinacije-protiv-covid-19-ko-ne-smije-primiti-vakcinu/

U ovom, odličnom tekstu, molekularni biolog i neurobiolog iz San Dijega, dr sci. Miloš Babić, odgovara na najčešće postavljena pitanja u vezi vakcinacije protiv COVID-19 (ko nije raspoložen naširoko da čita, ovdje može u sažetoj formi dobiti većinu informacija koje nude gore navedeni tekstovi): https://www.danas.rs/drustvo/sve-o-vakcinama-koji-su-rizici-da-li-izazivaju-sterilitet-ko-ne-treba-da-ih-primi/

Da zaključimo: opšta vakcinacija je jedini bezbjedan put do kolektivnog imuniteta, a kolektivni imunitet je jedini izlaz iz pandemije. Vakcine protiv COVID-19 su proizvedene u rekordnom roku zahvaljujući napretku nauke i tehnologije i prošle su sve tri faze kliničkih ispitivanja koje su neophodne da bi bile odobrene. Ozbiljna neželjena dejstva vakcina su zanemarljivo rijetka u odnosu na rizike koje sa sobom nosi bolest COVID-19 (ne radi se tu samo o riziku od smrti, već i o dugotrajnim posljedicama ove ozbiljne bolesti, koji mogu trajno da umanje kvalitet života preživjelih ili čak skrate očekivano trajanje života). Dakle, ne budite izbirljivi, vakcinišite se bilo kojom vakcinom koja bude na raspolaganju, sve su efikasne i bezbjedne.


Share on: