Epidemiološke karakteristike bolesti COVID-19

06.12.2020

Pošto što smo u prethodnom tekstu upoznali biološke osobine virusa SARS-CoV-2, u ovom ćemo se posvetiti epidemiološkim karakteristikama bolesti COVID-19 koju on izaziva. Nakon što pacijent bude inficiran virusom, nezavisno od toga da li ima simptome ili ne (asimptomatski slučajevi čine 20 do 40 odsto svih inficiranih) virus se razmnožava u ćelijama (vidi prethodni tekst) respiratornog sistema i tako dospijeva u izdahnuti vazduh. Sa svakim izdahom, milioni virusnih čestica šire se oko inficirane osobe. Količina virusa koje zaražena osoba izbacuje u svoju okolinu zavisi od njene respiratorne aktivnosti.

Prilikom običnog govora, inficirani izbacuje 10 puta veću količinu virusa nego kad mirno diše i ćuti. Prilikom forsiranog izdisaja (pjevanje, glasan govor i vikanje, kijanje i kašljanje) izbacuje se čak 50 puta više čestica pri svakom izdahu, nego što je to slučaj prilikom mirnog disanja. Pritom se izdahnuti virusi ne šire kao pojedinačne virusne čestice, već u sklopu sitnih kapljica, jer su svi naši disajni putevi, od nosa do bronhija pokriveni tankim slojem sluzi, a pri svakom izdisaju ne izbacujemo samo otpadne gasove kao što je ugljen dioksid, već i znatne količine vodene pare (u šta se i sami možemo uvjeriti u ovim zimskim mjesecima). Krupnije kapljice (veće od oko 300 mikrometara) pod uticajem gravitacije brzo padaju na tle i izuzev nepokrivenog kijanja i kašlja, rijetko mogu dosegnuti dalje od dva metra od zaražene osobe.

Najveći broj infekcija prenese se upravo ovim putem, jer su pri bližem kontaktu naše sluzokože (oči, nos, usta) direktno izloženi respiratornim kapljicama, pa je zbog toga i uvedeno pravilo distanciranja od dva metra. Samim povećanjem udaljenosti od inficirane osobe, značajno se smanjuje rizik od zaražavanja.

Drugi način prenosa jeste direktni i indirektni kontakt sa zaraženom osobom zato što su koža, odjeća i predmeti u okolini zaraženog kontaminirani respiratornim kapljicama koje sadrže milijarde i milijarde virusnih čestica. Direktni kontakt je izuzetno rizičan. Ma koliko mi Balkanci voljeli da se rukujemo, a pogotovo da se ljubimo prilikom pozdravljanja, to u vrijeme ove pandemije apsolutno treba izbjegavati. Dovoljno je da se rukujete sa nekim ko je prethodno izduvao nos u maramicu, a nakon toga nije oprao ruke, pa da se potom počesete po nosu ili očima i zarazili ste se. Istraživanja ljudskog ponašanja su pokazala da u prosjeku dodirujemo lice rukama oko 15 puta na sat.

Dobra vijest u svemu ovome je da je rizik od prenosa infekcije indirektnim kontaktom manji nego što se to mislilo na početku pandemije. To znači da po povratku iz prodavnice ne morate da brišete alkoholom sve namirnice koje ste kupili i odmah da stavljate odjeću na pranje, dovoljno je sa se presvučete i što je najvažnije, operete ruke. U prošlom tekstu smo vidjeli da virus SARS-CoV-2 ima lipidni omotač oko proteinskog kapsida. Upravo zbog toga, svi dobri rastvarači lipida (masti) uništavaju virusne čestice SARS-CoV-2, a tu prednjače sapun i alkohol. Tako pranje ruku vodom i sapunom, veoma jednostavan i jeftin postupak izuzetno efikasno prevenira infekciju, jer ne samo što ispira viruse sa kože, već ih direktno razara.

I umjesto da smo srećni što je to tako, svakodnevno se na internetu susrećemo sa komentarima kovidiota, tipa: „hahaha, baš je opasan taj virus a ubijaju ga voda i sapun“. Sloboda govora je definitivno precijenjena i da se ja pitam, uveo bih izdavanje dozvole za korišćenje društvenih mreža, a kao uslov trebalo bi položiti test iz opšte kulture i građanskog obrazovanja, ništa komplikovano, samo gradivo iz osnovne škole.

Nego, da se vratimo glavnoj temi teksta, treći način prenosa infekcije COVID-19 (osim direktnog kontakta i kapljičnog prenosa) jeste vazdušni prenos (prenos putem aerosola). Aerosol po definiciji predstavlja suspenziju kapljica tečnosti ili čestica čvrste materije u gasu (u našem slučaju u smješi gasova – vazduhu). Ove čestice su veoma male, uvijek manje od 100 mikrometara, a najčešće i znatno manje, obično oko jedan mikrometar. Kad je koncentracija ovih čestica ili kapljica visoka, aerosol postaje vidljiv, npr. magla (suspendovane kapljice tečnosti) ili dim (čvrste čestice).

Infektivni aerosol je nažalost, nevidljiv. Kako voda iz respiratornih kapljica isparava, one postaju lakše i duže ostaju u vazduhu, noseći sa sobom viruse koji mogu prenijeti infekciju. Ove sitne kapljice aerosola se ravnomjerno šire po prostoriji u kojoj boravi zaražena osoba i što ta osoba duže boravi u prostoriji njihova se koncentracija sve više povećava. Druge osobe koje se u toj prostoriji nalaze zajedno sa inficiranom osobom, svakim udahom unose u disajne puteve određenu količinu virusnih čestica, i naravno, što se duže u toj prostoriji zadrže, veći je rizik da će unijeti infektivnu dozu virusa. Treba zapamtiti ovaj pojam – infektivna doza.

Da bi do infekcije došlo, nije dovoljno da osoba unese jednu virusnu česticu, ili nekoliko. Nekoliko ćelija inficiranih virusom, elementi nespecifičnog imuniteta (koji čini prvu liniju odbrane) će prepoznati i uništiti prije nego što dođe do značajnije replikacije virusa koja bi omogućila dalje širenje infekcije. Međutim, što je više virusa uneseno, veća je vjerovatnoća da će prva linija odbrane biti nadvladana i da će se infekcija širiti.

Broj čestica infektivnog agensa (virusnih čestica ili bakterijskih ćelija) neophodan da izazove infekciju se zove infektivna doza. Neki uzročnici imaju relativno visoku infektivnu dozu, kao npr. Salmonella i ona iznosi nekoliko stotina hiljada bakterija, dok su drugi zarazni i u znatno manjim dozama, recimo rotavirus, najčešći uzročnik ozbiljnih crijevnih infekcija kod male djece, ima infektivnu dozu od samo nekoliko stotina virusa i to ga čini izuzetno zaraznim.

Infektivna doza respiratornih virusa je obično relativno mala (nekoliko stotina do nekoliko hiljada virusnih čestica), zbog čega smo, zato što inficirane osobe svakim izdahom izbacuju oko sebe milione pa i milijarde virusnih čestica, svake zime svjedoci epidemije sezonskog gripa i drugih respiratornih infekcija. SARS-CoV-2 naravno nije izuzetak, da biste dobili COVID-19 treba da unesete infektivnu dozu virusa.

To se može desiti na dva načina. Prvi je da u kratkom vremenu unesete jako mnogo virusa, npr. ako se izljubite ili izgrlite sa zaraženom osobom, ili ako provedete duže od 10 do 15 minuta u bližem kontaktu (razgovor, smijeh) na rastojanju manjem od dva metra. Rizik se naravno povećava sa smanjenjem rastojanja jer se za kraće vrijeme može udahnuti više infektivnih kapljica koje zaražena osoba izbacuje. Ako bismo se svi pridržavali protivepidemijske mjere držanja distance i izbjegavanja rukovanja i ljubljenja prilikom pozdravljanja, prevenirali bismo najveći dio novih slučajeva jer se infekcija daleko najčešče prenosi kapljičnim putem.

Drugi način da se unese infektivna doza jeste postepeno udisanje male količine virusa tokom dužeg vremena. Ovaj način infekcije se događa preko infektivnih aerosola prilikom produženog boravka u istoj prostoriji sa inficiranom osobom i pritom uopšte nije važno koliko su osobe u prostoriji udaljene zato što se aerosolizirane infektivne kapljice ravnomjerno raspoređuju u vazduhu. Tako, pošto se svakim udahom u disajne puteve unese mali broj virusa, kratki boravak u ovakvoj prostoriji nije opasan, ali boravak koji traje duže vrijeme (sat, dva, a naročito još duže) povećava rizik da se unese infektivna doza virusa i dobije COVID-19. Skraćenje vremena boravka u prostoriji zato značajno smanjuje mogućnost prenosa infekcije (zato je i skraćeno trajanja časova u školi). Kao što smo ranije rekli, običnim govorom se izbacuje 10 puta više infektivnih kapljica nego prilikom mirnog disanja i ćutanja, a tokom pjevanja, smijeha i vikanja čak 50 puta više. To znači da bilo kakvo okupljanje većeg broja ljudi (slave, rođendani i bilo koje druge vrste proslava) predstavlja izrazit epidemiološki rizik.

Osim nošenja maski, a tu mjeru namjerno nisam pominjao, jer će joj biti posvećen poseban tekst, postoji jedna prilično zanemarena mjera koja značajno može smanjiti rizik od širenja infekcije, a to je provjetravanje. Pošto je našem narodu od malena usađen strah od promaje, vjerujem da svako ima bar jednog kolegu ili koleginicu koji ne dozvoljavaju da se zimi otvaraju prozori od kancelarije, pa tako sve ostale dovode u povećani rizik od infekcije. Provjetravanje je apsolutno najefikasniji način da se smanji količina infektivnog aerosola u prostoriji. Zato bih savjetovao da u učionicama, kancelarijama, kafićima uvijek bude otvoren poneki prozor, idealno i vrata na suprotnom zidu kako bi se uspostavilo kontinuirano strujanja vazduha. Promaja ne ubija, promaja glavu spašava! Ne dajte babi da pročita ovu posljednju rečenicu, momentalno će dobiti moždani udar.

Fantastičnu ilustraciju prenosa infekcije virusom SARS-CoV-2 u zatvorenim prostorijama, u tri slučaja (stan, kafić, učionica) možete vidjeti u ovom tekstu iz madridskog lista El Pais: https://english.elpais.com/society/2020-10-28/a-room-a-bar-and-a-class-how-the-coronavirus-is-spread-through-the-air.html . Tekst je na engleskom, ali i onima koji ne znaju engleski savjetujem da ga pogledaju jer su ilustracije prvoklasne i pojasniće vam ovo što sam gore ispričao. Nadam se da će vam ovaj tekst pomoći da identifikujete realne rizike i izbjegnete COVID dok vakcina ne stigne.

---