SVIJET BEZ VAKCINACIJE

02.05.2017

Da bismo se detaljnije pozabavili samim sastavom vakcina, moramo prethodno nešto reći o tome kako se lijekovi i vakcine uopšte proizvode i kako se testiraju. Nebrojeno puta sam u različitim komentarima na internetu pročitao da su vakcine masovni eksperiment koji razni svjetski moćnici sprovode nad našom djecom, da nikad nisu testirane, da se ne zna šta sve sadrže, ili se zna da sadrže teške metale i različite toksine u nedozvoljenim koncentracijama i sl. Kad neko iz medicinske struke pročita ovakve komentare, oni mu zvuče potpuno nevjerovatno, a zvučaće i vama, kad dođete do kraja ovog teksa. Ljudi koji daju ovakve ocjene pokazuju potpuno nepoznavanje načina na koji se lijekovi razvijaju, proizvode i testiraju, što nikako ne utiče na njihovu samouvjerenost u raspravi (naprotiv poznato je da je samouvjerenost obično obrnuto srazmjerna stepenu znanja).

Put od ideje da “supstanca A” može da izazove “efekat B” u organizmu i da se stoga upotrebi za liječenje neke bolesti je vrlo dugačak i vrlo skup proces. Smatra se da je za razvijanje potpuno novog lijeka potrebno u prosjeku 10 do 12 godina i oko jedna do dvije milijarde Dolara. Prva faza u ovom procesu je otkrivanje novih supstanci koje imaju potencijalno korisne efekte u nekim bolestima. Najčešći način kojim se do ovih otkrića danas dolazi jeste ispitivanje mehanizama kojim bolesti nastaju i razvijaju se, na molekularnom nivou, što pomaže da se identifikuju ciljni receptori ili procesi čijim se blokiranjem, ili aktiviranjem sprečava nastanak ili razvoj oboljenja. Kandidat za novi lijek nikad nije samo jedna supstanca, u prosjeku se u startu testira nekoliko stotina do nekoliko hiljada molekula. Od tog broja oko 100 do 250 supstanci daje dovoljno dobre rezultate da bi ušlo u pretklinička ispitivanja, a manje od 10 odsto ovih će postati kandidati za ispitivanja na ljudima.

Nova supstanca dalje ulazi u proces pretkliničkih ispitivanja. Ova ispitivanja se odvijaju u laboratoriji, na kulturama ćelija (tzv. in vitro ispitivanja) i na eksperimentalnim životinjama (tzv. in vivo studije). Ispitivanja na kulturama omogućavaju da se potvrdi efekat testirane supstance na ćelije u kulturi odnosno da se provjeri da li ona zaista proizvodi predviđeni efekat na ćelije. Ovi testovi ne daju podatke o ponašanju lijeka u živom organizmu, odnosno o njegovoj farmakokinetici (načinu na koji se apsorbuje, raspodjeljuje u organizmu, metaboliše i izlučuje iz njega), farmakodinamici (mehanizmu kojim ispoljava svoje dejstvo i odnosu između doze i efekta) i toksikološkim svojstvima. Zbog toga se dalje sprovode testovi na životinjama, koji u prosjeku traju oko 5 godina. Posebno su značajne i dugotrajne toksikološke studije, jer one moraju da otkriju ne samo akutne toksične efekte, već i efekte hronične toksičnosti i kancerogenosti koji zahtjevaju da se eksperimentalne životinje prate nekoliko godina. Tu su zatim i ispitivanja uticaja lijeka na reproduktivnu sposobnost životinja, kao i testovi teratogenosti (sposobnosti da izaziva urođene anomalije ploda).

Supstanca koja je ispunila sve zahtjeve iz pretkliničke faze, ulazi u proces kliničkih testova koji se izvode na ljudima, u prosjeku traju oko 10 godina i obuhvataju tri faze ispitivanja:
Prva faza podrazumjeva testiranje lijeka na grupi od 20 do 100 zdravih dobrovoljaca, ili osoba oboljelih od određene bolesti. Ova faza traje nekoliko mjeseci i ima za cilj da se definiše doziranje (odnosno odrede optimalna i maksimalna bezbjedna doza) i dobiju osnovni podaci o bezbjednosti lijeka kod ljudi. Oko 70 odsto testiranih lijekova uspješno prođe ovu fazu.
Druga faza se sprovodi na grupi od nekoliko stotina dobrovoljaca, obično sa novootkrivenom (ranije neliječenom) bolešću. U ovoj fazi, koja traje od 6 mjeseci do dvije godine, određuje se efikasnost lijeka, kao i njegovi neželjeni efekti. Ovdje se dobijaju značajni podaci o farmakokinetici i farmakodinamici datog medikamenta kod ljudi. Oko jedne trećine supstanci koje stignu do druge faze, uspješno je i završe.

Treća faza podrazumjeva testiranje medikamenta na više stotina pa do 3000 pacijenata oboljelih od određene bolesti i u prosjeku traje od jedne do četiri godine. Ova faza služi za dodatnu procjenu efikasnosti lijeka, kao i za dalje praćenje neželjenih efekata, jer zbog većeg uzorka i dužeg trajanja, omogućava da se detektuju i rijeđa neželjena dejstva, koja u fazi 2 nisu primjećena. Obično se sprovodi istovremeno u više klinika u čitavom svijetu. Testiranje lijeka u ovoj fazi se najčešće radi po tipu dvostruko slijepe, placebo kontrolisane probe, što znači da se ispitanici dijele u dvije grupe, onu koja prima testirani lijek i kontrolnu grupu koja uzima placebo (ili drugi od ranije korišćeni lijek, u slučajevima kada je neetički pacijetima uskratiti liječenje, odnosno dati placebo – npr. kod testiranja lijeka protiv alergijske kijavice možemo koristiti placebo, ali to svakako nećemo učiniti u toku testiranja lijeka za teško oboljenje srca). Pritom, ni pacijenti, ni ljekari koji sprovode istraživanje ne znaju ko prima lijek, a ko placebo, čime se u potpunosti isključuje psihološka pristrasnost kod istraživača, kao i uticaj placebo efekta kod pacijenata. Ova faza obično podrazumijeva i testiranje medikamenta na nekim specifičnim populacijama, kao što su starije osobe, dojilje, pacijenti sa poremećajima funkcije bubrega ili jetre i sl. U ovoj se fazi ispituje i interakcija sa drugim lijekovima, hranom i alkoholom, kao i uticaj na psihomotoriku (sposobnost upravljanja vozilima i mašinama). Oko četvrtine lijekova koji su stigli do ove faze, uspješno je i završi i tada proizvođač može dobiti dozvolu za stavljanje medikamenta u promet.

Proces testiranja lijekova danas je jako strog da bi se izbjegle katastrofe kao što je bila ona sa talidomidom, lijekom razvijenim 1950-ih godina, kada je moderna farmaceutska regulativa bila još u povoju. Talidomid je reklamiran kao čudotvorni lijek za nesanicu, grip i prehladu, kao i sredstvo za zaustavljanje povraćanja kod trudnica. U to vrijeme se nije znalo da mnogi lijekovi lako prolaze kroz placentu iz krvotoka majke u krvotok ploda, niti se vjerovalo da mogu prouzrokovati defekte kod ploda. Nažalost ova zabluda je skupo plaćena, jer je kasnih ’50-ih i ranih ’60-ih godina u 46 zemalja rođeno između 10 i 20 hiljada beba sa teškim deformitetima ekstremiteta, najčešće sa tzv. fokomelijom (poremećajem kod koga šake i stopala rastu direktno iz ramena i kukova). Talidomidska tragedija je bila gorka lekcija iz farmakologije, nakon koje su pravila za razvoj, testiranje i stavljanje lijekova u promet značajno pooštrena, a proces unapređivanja ove regulative traje i dan danas.

Praćenje lijeka se ne završava njegovim stavljanjem u promet, naprotiv tada počinje tzv. postmarketinška faza (nekad poznata i kao faza 4, ili postregistraciona faza). U toku ove faze dobijaju se dodatni podaci o efikasnosti lijeka, kao i definitivni podaci o njegovoj bezbjednosti, jer se sa uvećavanjem populacije koja lijek uzima, registuju i najrijeđi neželjeni efekti.

Put razvoja i testiranja novih bioloških lijekova (u koje spadaju i vakcine) je identičan putu koji prođu hemijski lijekovi (pretklinička i klinička ispitivanja) uz jednu bitnih razliku – još je strožiji. Kvalitet biološkog lijeka u mnogome može varirati u zavisnosti od manjih promjena uslova proizvodnje dok je proizvodnja hemijskih lijekova mnogo manje osjetljiva. Zbog toga, nacionalna regulatorna agencija za lijekove (npr američka FDA) nakon završetka faze 3 kliničkih studija, vrši licenciranje hemijskih lijekova, ako njihove karakteristike zadovoljavaju standarde kvaliteta provjerene pretkliničkim i kliničkim istraživanjima. Za razliku od toga, zbog osjetljivosti proizvodnog procesa bioloških lijekova, tokom razvoja vakcine, licenciranju se ne podvrgava samo finalni produkt, već čitav proizvodni proces (po formuli: “the process is the product” – proizvod jeste sam proces). U skladu s time, dok hemijski lijek u toku svoje proizvodnje, u prosjeku prolazi 40 do 50 testova za kontrolu kritičnih faza produkcije, vakcina prolazi često i preko 250 takvih testova. Štaviše, svaka nova proizvedena serija vakcine, iznova prolazi stroge kontrole kvaliteta, kako od strane samog proizvođača, tako i od strane nezavisnih laboratorija, prije nego što bude puštena u promet. Ovakve stroge kontrole čine vakcine znatno bezbjednijim medicinskim sredstvima od od običnih hemijskih medikamenata, tako da tvrdnje da su vakcine potpuno neispitane, da predstavljaju masovni eksperiment nad djecom i da im sastav nije poznat, zvuče više nego bizarno.

Sada da vidimo nešto detaljnije o samom sastavu vakcina.
Osnovni sastojak svake vakcine je, naravno njena aktivna komponenta odnosno antigen, što znači živi, oslabljeni virusi ili bakterije u slučaju živih vakcina (npr. BCG, MMR, OPV), cijeli mrtvi virusi ili bakterije kod mrtvih vakcina (npr. IPV i cijeloćelijska - celularna vakcina protiv velikog kašlja), djelovi bakterija ili virusa (npr. acelularna vakcina protiv velikog kašlja ili vakcina protiv gripa), inaktivirani toksini bakterija (npr. difterija, tetanus) ili polisaharidni antigen omotača bakterije adsorbovan na proteinski nosač (npr. Hib). Kao i kod drugih ljekovitih supstanci, aktivna materija nije jedini sastojak vakcine. Osim rastvarača (npr. sterilni fiziološki rastvor NaCl), vakcine sadrže i druge supstance neophodne za njihovo adekvatno čuvanje i djelovanje, kao što su stabilizatori, konzervansi i adjuvansi.

Konzervansi su supstance koje se dodaju vakcinama da bi spriječile njihovu kontaminaciju bakterijama, jer bi se unošenjem kontaminiranih vakcina u organizam istovremeno unijela i infekcija. Rizik od ove kontaminacije posebno je visok kod višedoznih vakcina (u kojima jedna ampula sadrži više doza). Pri rukovanju ovakvim ampulama postoji rizik od kontaminacije i infekcije, zbog čega višedozne vakcine obavezno sadrže konzervanse. Najviše prašine oko konzervansa u vakcinama podiglo se oko timerosala (poznatog i kao tiomersal), organskog jedinjenja koje sadrži živu. Timerosal je korišten u vakcinama od ’30-ih godina prošlog vijeka jer ima odličnu antibakterijsku aktivnost. Tokom ’90-ih godina rađeno je više studija koje su ispitivale uticaj timerosala na neurološki razvoj djece i njegov negativni uticaj nije dokazan. U svakom slučaju vakcine sa timerosalom ni približno nisu najveći izvor unosa žive - najvažniji izvor su morski plodovi i riba. Vakcina koja sadrži timerosal, u prosjeku ima 25 µg žive, dok konzerva tune u komadićima ima 18 µg, a konzerva fileta tune oko 50 µg ovog teškog metala. Zbog toga djeca do 6 godina ne bi trebalo da konzumiraju više od 3 konzerve tune u komadićima mjesečno, odnosno ne više od jedne konzerve fileta tune tokom mjesec dana. Postoji još jedna važna razlika u živi iz vakcina i hrane. U ribama se živa nalazi u organskom jedinjenju metil-živa koje ima tendenciju akumulacije u organizmu zbog svoje spore eliminacije - vrijeme poluizlučivanja (period za koji se polovina unesene supstance izbaci iz organizma) je oko 72 dana. Za razliku od toga, timerosal se u tijelu metaboliše u etil-živu, koja ima znatno bržu eliminaciju (vrijeme polueliminacije je 7 do 10 dana) i zbog toga nema tendenciju akumulacije. Uprkos tome što je etil-živa znatno manje toksična od metil-žive, a zbog opšte zabrinutosti da bi izlaganje jedinjenju žive moglo da ima nepovoljan uticaj na razvoj djece i u skladu s naporima Američke pedijatrijske akademije (AAP) da se smanji izloženost djece živi iz okruženja, donesena je odluka da se timerosal izbaci iz svih vakcina namjenjenih djeci, tako da ga od 2001. godine ove vakcine više ne sadrže (još uvijek ga ima u nekim vakcinama namjenjenim odraslim osobama). Štaviše, razvijene zemlje Evrope i Amerike su danas gotovo sasvim napustile višedozne vakcine za djecu u korist monodoznih (dakle onih u kojima svaka ampula sadrži samo jednu dozu vakcine), koje ne sadrže konzervanse ili ih imaju u veoma maloj koncentraciji i pritom ne sadrže živu. Budući da Crna Gora nabavlja vakcine od renomiranih farmaceutskih kuća koje svoje vakcine distribuiraju u zemlje Evropske Unije i koje stoga podležu regulativi EU, naša djeca primaju monodozne vakcine, koje su u skladu sa najvišim svjetskim standardima kvaliteta.

Adjuvansi ili pojačivači su supstance koje pojačavaju dejstvo antigena vakcine na imunski sistem i na taj način pomažu uspostavljanje adekvatnog imunskog odgovora na vakcinu. Živim vakcinama (dakle onim koje sadrže oslabljene uzročnike bolesti) nisu potrebni adjuvansi jer one imitiraju prirodni mehanizam infekcije i izazivaju stvaranje snažnog i dugotrajnog imunskog odgovora. S druge strane, vakcine koje sadrže mrtve viruse i bakterije, a naročito one koje sadrže samo njihove proteine ili toksoide, izazivaju mnogo slabiji imunski odgovor. U odsustvu adjuvansa, bile bi potrebne mnogo veće doze vakcine i veoma česte revakcinacije, da bi se obezbjedio zadovoljavajući imunski odgovor koji će djecu štititi od bolesti. Najčešće korišteni adjuvans, koji se dodaje vakcinama još od ’30-ih godina prošlog vijeka je aluminijum (odnosno njegove soli). Količina aluminijuma u vakcinama je mala i daleko je ispod toksične doze i u zavisnosti od vakcine kreće se od 225 do 625 µg (0,225 do 0,625 mg) po dozi. Studija koju je sprovela američka Agencija za hranu i lijekove (FDA) utvrdila je da je maksimalna količina aluminijuma iz vakcina kojoj je dijete teoretski izloženo tokom prve godine života 4,225 mg tj. 4225 µg (pod uslovom da je primilo sve propisane vakcine, bez ikakvog kašnjenja). Treba naglasiti da je ovo po američkom kalendaru vakcinacije, koji ima nekoliko vakcina više od našeg, pa je kod nas i količina primljenog aluminijuma srazmjerno manja. U svakom slučaju, ova doza je značajno manja od utvrđene toksične doze od 1 mg po kilogramu tjelesne mase dnevno. Inače, aluminijum je najrasprostranjeniji metal u zemljinoj kori i svakodnevno smo mu izloženi, najviše putem hrane i vode koje unosimo, mada ga prirodne namirnice ne sadrže u visokoj koncentraciji, dok se u industrijski proizvedenoj hrani nalazi znatno veća količina. Tako na primjer majčino mlijeko sadrži oko 40 µg (0,04 mg) aluminijuma na litar, dok ga u adaptiranim mliječnim formulama ima znatno više (100 do 225 µg na litar), a u vodi koju pijemo u prosjeku oko 100 µg na litar. Vidimo da je unos aluminijuma hranom i vodom višestruko veći od unosa vakcinama (svakog dana do kraja života moramo da jedemo i da pijemo vodu, a vakcine sa aluminijumom primamo desetak puta u prvih 18 godina života). Bezbjednost aluminijuma je provjerena kroz preko 70 godina primjene kao adjuvansa u vakcinama. Za to vrijeme, dato je više milijardi doza vakcina koje sadrže aluminijum tako da je bilo prilike da se uoče i najrijeđi neželjeni efekti, međutim nikakva teža neželjena dejstva nisu registrovana, štaviše, za aluminijum se vezuju samo izvjesni lokalni neželjeni efekti, kao što su crvenilo i potkožni čvorići na mjestu primjene.

Stabilizatori su aditivi koji se dodaju vakcinama da bi se obezbjedila njihova stabilnost prilikom skladištenja i transporta, kao i da se spriječi adheriranje (lijepljenje) imunogenih proteina za zidove ampule. Najčešće korišteni stabilizatori su šećeri (saharoza, laktoza), aminokiseline (glicin, monanatrijumglutamat) i proteini (želatin, humani serumski albumin). Šećeri i aminokiseline su supstance od kojih se sastoji veliki dio našeg organizma i ne mogu izazvati nikakve neželjene efekte. S druge strane, proteini, naročito želatin, sami po sebi mogu biti imunogeni i izazivati alergijske reakcije. Želatin kao aditiv je skrenuo na sebe pažnju 1993. nakon što je sedamnaestogodišnja djevojčica koja je primila MMR vakcinu, u roku od 5 minuta dobila sistemsku alergijsku reakciju koja je zahvaljujući brzoj terapijskoj intervenciji uspješno izliječena. Ona je kasnije izjavila da je reakcija bila vrlo slična onoj koju je dobila nakon što je jela žele bombone. Dalja istraživanja su dokazala alergiju upravo na želatin. Do tada se smatralo da su alergijske reakcije na MMR (koje su uzgred izuzetno rijetke – rijeđe od 1 slučaj na milion primljenih doza vakcina) prije svega posljedica alergije na proteine jaja, budući da se virusi za ovu vakcinu uzgajaju na kulturi fibroblasta (vrsta ćelija vezivnog tkiva) iz pilećih embriona i mogu sadržati tragove proteina jaja. Međutim, praćenjem neželjenih dejstava vakcina je utvrđeno da većina pacijenata koji su dobili alergijsku reakciju uopšte nije bilo alergično na jaja. Da je glavni krivac za ove reakcije upravo želatin, pokazalo je poređenje stope učestalosti alergijskih reakcija na vakcinu u Japanu i SAD-u. Japan je ’90-ih godina imao 20 puta češću pojavu alergijskih reakcija nakon vakcinacije u odnosu na Sjedinjene Države. To je posljedica činjenice da je japanska MMR vakcina sadržala tzv. želatin visoke molekulske mase, dok se u američkim vakcinama koristio želatin male molekulske mase koji je znatno manje imunogen. Kada su japanski proizvođači vakcina prešli na želatin male molekulske mase, došlo je do naglog pada učestalosti alergijskih reakcija nakon vakcinacije, na nivo identičan onom u SAD-u. Nakon što je dokazano da proteini jaja nisu glavni krivac za alergijske reakcije, napušten je stav da je alergija na jaja kontraindikacija za MMR vakcinaciju, dok su ozbiljne alergijske reakcije na želatin u hrani uvrštene u kontraindikacije za ovu vakcinaciju.

Još jedna grupa supstanci koja često izaziva zabrinutost javnosti (a često i neopravdane napade na vakcinaciju) jesu rezidue (ostaci) iz proizvodnog procesa. To su prije svega inaktivirajući agensi (npr. formaldehid), antibiotici (npr neomicin) i ćelijski ostaci (npr. protini jaja i kvasnih gljivica). Međutim, sve regulatorne agecije na svijetu (uključujući i američku FDA) tačno propisuju dozvoljeni nivo rezidualnih supstanci u vakcinama i proizvođači su dužni da se toga pridržavaju. Da je to u praksi stvarno tako, dokazuje veliki broj testova koje vakcine moraju da prođu tokom svoje proizvodnje i na kraju, kao gotovi proizvodi. Najvažnije neželjeno dejstvo koje antibiotici mogu da izazovu jeste neposredna, sistemska alergijska reakcija. Međutim, antibiotici koji su najčešći uzročnici ovakvih reakcija (penicilini, cefalosporini i sulfonamidi) se uopšte ne koriste u proizvodnom procesu vakcina. Od antibiotika koji se koriste tokom proizvodnje, jedino se neomicin može naći u detektabilnim koncentracijama. Međutim, minimalne količine neomicina sadržane u vakcinama (manje od 0,025 mg po dozi) nikad do sada nisu povezane ni sa jednim slučajem sistemske alergijske reakcije.

Što se ćelijskih rezidua tiče, ono što se može pročitati po raznim antivakcinalnim sajtovima, da vakcine sadrže cijele strane ćelije iz kultura na kojima se proizvode, potpuna je besmislica. U vakcinama se mogu eventualno naći samo tragovi stranih proteina, a od njih su najznačajniji proteini jaja i kvasca. Budući da se vakcina protiv gripa proizvodi na ćelijama žumančane kese pilećih embriona, količina proteina jaja u njoj (oko 0,02-1 µg po dozi) teorijski je dovoljna da izazove tešku neposrednu alergijsku reakciju kod osoba alergičnih na jaja, pa vakcinaciji tih osoba treba prići sa velikim oprezom. S druge strane MMR vakcina se proizvodi na kulturi fibroblasta pilećih embriona (ne na samim embrionima) pa je količina proteina jaja u njoj oko 500 puta manja nego u vakcini protiv gripa i zbog toga ne postoji ni teorijska mogućnost ozbiljne alergijske reakcije čak ni kod osoba sa teškim alergijskim reakcijama na jaja. Što se alergija na proteine gljivice Saccharomyces cerevisiae (pekarski kvasac) tiče, one su izuzetno rijetke i teorijski su moguće samo kod vakcinacije protiv hepatitisa B. Ova vakcina je proizvedena tako što je gen za površinski antigen virusa hepatitisa B (HBs antigen) ubačen u gljivice kvasca koje su nakon toga počele da ga proizvode kao svoj protein. Zbog toga ova vakcina sadrži male količine proteina kvasnih gljivica, ali uprkos tome do sada ni jednom nije zabilježena alergijska reakcija na ove proteine nakon vakcinacije.

Najveća pažnja od svih rezidua usmjerena je na inaktivirajuću supstancu formaldehid koja se koristi za inaktivaciju virusa i bakterijskih toksina (recimo u IPV vakcini kao sredstvo kojim se ubijaju virusi dječje paralize, ili u vakcinama protiv difterije i tetanusa gdje se formaldehidom inaktivira toksin ovih bakterija - odnosno pretvara u bezopasni toksoid). Zabrinutost za dejstvo formaldehida posljedica je testova sprovedenih na kulturama ćelija, koji su pokazali da visoke koncentracije ove supstance mogu oštetiti DNK u ćelijama i izazvati kancerogenezu. Međutim, kao što je rečeno u prethodnoj epizodi, testovi in vitro (na kulturi ćelija) se ni u kom slučaju ne mogu smatrati definitivnim dokazom dejstva neke supstance na živi organizam, zbog toga što se u živom organizmu istovremeno odvijaju desetine hiljada biohemijskih procesa koji u potpunosti mogu promijeniti dejstvo neke supstance na ćelije. Tako su testovi na životinjama pokazali da ni ogromne doze formaldehida (pojedinačna doza od 200 mg na kg tjelesne mase ili hronična izloženost od 100 mg/kg tjelesne mase na dan tokom više godina) nisu dovele do pojave maligniteta kod eksperimentalnih životinja. Štaviše, formaldehid je fiziološki sastojak svakog živog organizma i jedan od esencijalnih međuproizvoda metabolizma proteina i DNK, a njegova količina u vakcinama ne prelazi 0,1 mg po dozi, što je zanemarljivo mala količina s obzirom da je prosječna koncentracija formaldehida u ljudskoj krvi 2,5 mg na litar (i to je samo formaldehid sadržan u krvi, a znatno veća količina se nalazi u ćelijama). Neuporedivo veće količine formaldehida od onih u vakcinama, nalaze se u hrani, tako npr. banana može sadržati do 16 mg formaldehida po kg, jabuka i grožđe do 22 mg/kg, karfiol do 26 mg/kg, kruška do 60 mg/kg. Tako majka šestomjesečne bebe, zadovoljna što je njeno dijete pojelo čitavu pečenu jabuku (u prosjeku 70-100 g) ni malo ne brine što je na taj način unijelo 1-2 mg formaldehida, ali je jako zabrinuta zbog 0,1 mg iz vakcine.

Kao što sam naglasio u uvodnoj epizodi, cilj ove škole je upravo da razvije maglu neznanja i da roditelje učini sigurnijim u svoje postupke. Uskratiti djetetu vitamine i antioksidanse iz jabuke zbog zanemarljive količine formaldehida u njoj, ili uskratiti mu zaštitu koju pruža vakcina, zbog još manje količine, predstavlja potpunu besmislicu i može mu samo nanijeti štetu. Strah koji antivakcinalni pokret širi među ljudima bazira se upravo na neznanju i predstavljanju običnih, svakodnevnih stvari kao opasnih, štetnih i strašnih, korišćenjem nerazumljivih riječi i izraza. Pogledajte sledeći sajt, koji kroz primjer “opasne supstance” dihidrogen monoksida savršeno ilustruje ovakav način djelovanja antivakcinalista (kad pročitate sve užasne stvari koje ova supstanca uzrokuje, obavezno kliknite na dugme “Dozvolite da pojasnim”): http://www.varljiv.org/a/dhmo. Istina je uvijek tu negdje oko nas, samo je treba potražiti. Pravi odgovori najčešće nisu oni najočigledniji i najjednostavniji, ali problem je u tom što je u psihologiji čovjeka da teži najjednostavnijem riješenju i pri tome lako biva zaveden od strane zlonamjernih grupa koje svoje djelovanje baziraju upravo na slabostima ljudske psihologije. Zato, stalno čitajte, tražite odgovore, pobijedite svoju potrebu za jednostavnim riješenjima i pristrasnim potvrđivanjem i dostići ćete nivo znanja, svijesti i lične slobode na kom vam zlonamjernici neće moći nauditi i gdje ćete donositi najbolje odluke za sebe i za svoju djecu.

---